Trong ảnh: Đền Bàu Lối ở phường Nghi Thu.
Với quá trình phát triển lâu đời, Cửa Lò là vùng đất có bề dày văn hóa trầm tích. Theo Ban quản lý Di tích Danh thắng tỉnh, trên địa bàn TX Cửa Lò có 35 di tích lịch sử, văn hóa đã được phân cấp quản lý, trong đó có 3 di tích được xếp hạng cấp quốc gia, gồm: Đền Vạn Lộc, đền Mai Bảng, nhà thờ Họ Hoàng Văn, nhiều di tích đã được xếp hạng cấp tỉnh, như chùa Lô Sơn, chùa Song Ngư, đền Diên Nhất, đền Yên Lương, đền Bàu Lối, đền Làng Hiếu, nhà thờ họ Hoàng Thế, nhà thờ Phùng Phúc Kiều…
Trong ảnh: Bức bình phong được trang trí phù điêu, hình lưỡng long chầu nguyệt trước hạ điện.
Đền Bàu Lối tọa lạc trong khuôn viên có diện tích gần 16 000 m2, được xây dựng từ thời Lê để thờ thần Cao Sơn Cao Các, tam tòa Thánh Mẫu, bản cảnh thành hoàn… Đền có hạ, trung, thượng điện đã được tôn tạo khang trang, nhưng vẫn giữ nguyên kiến trúc xưa.
Chùa Lô Sơn ở phường Nghi Tân do Tể tướng Nguyễn Văn Miên dựng vào năm Vinh Thịnh (1705 – 1719) đời Vua Lê Dụ Tông còn gọi là Phổ Am Tự. Chùa có quy mô vừa phải, thanh tịnh, linh thiêng, tọa trên một địa thế khá đẹp, tựa lưng vào núi Lô, hướng về phương bắc.
Trải qua bao thế kỷ, chùa Lô Sơn vẫn giữ được nét cổ kính hòa quyện với thiên nhiên trữ tình tạo cho di tích trở thành một công trình văn hóa độc đáo. Hiện chùa còn lưu giữ được nhiều hiện vật cổ như tượng, bia đá…
Đền Vạn Lộc thuộc phường Nghi Tân được xây dựng vào thời Lê trung hưng, là một công trình kiến trúc cổ kính, quy mô, thờ Thái úy Quận công Nguyễn Sư Hồi (1444 -1506) – con trai trưởng của Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí. Ông là người có công lớn trong việc hộ quốc an dân, đánh đuổi giặc thù, khai cơ lập ấp, lập nên làng Vạn Lộc (phường Nghi Tân ngày nay).
Đền Vạn Lộc có vị trí đẹp, trước mặt đền là dòng sông Cấm êm đềm, sau lưng là núi Lò, bên phải có núi Rồng, bên trái có núi Tượng tạo thế “rồng chầu, hổ phục”. Đền đã được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia năm 1991. Những năm gần đây, đền đã được trùng tu tôn tạo khang trang. Tại đền còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ kính, trong đó tấm bia đá 4 mặt độc đáo dựng bên trái đền.
Đền Mai Bảng thuộc phường Nghi Thủy, cách trung tâm thị xã khoảng chừng 3km về phía Bắc. Đền được xây dựng từ thời Lê, thờ Chiêu Trưng Vương Lê Khôi – người có công lớn dưới triều đại nhà Lê, từng giúp Lê Lợi đánh thắng giặc Minh, thờ bà Nguyễn Thị Bích Châu – một Quý phi tài sắc vẹn toàn, được nhân dân suy tôn làm nữ thần biển…
Hiện đền Mai Bảng còn lưu giữ khoảng 75 hiện vật cổ như sắc phong, biển, kiệu, câu đối, đại tự, long ngai bài vị, hương án, bát bửu…. Đây là những hiện vật quý giá, có giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật.
Trong ảnh: Hậu cung đền Mai Bảng thờ nhiều pho tương Phật, đặc biệt có pho tương cửu long quý hiếm.
Mỗi di tích, danh thắng của Cửa Lò mang một nét đẹp riêng trong kiến trúc xây dựng, nghi thức thờ cúng nhưng có mối quan hệ mật thiết trong chiều sâu văn hóa, lịch sử, thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn của nhân dân ta.
